Η αμφίδρομη επιρροή ανάμεσα στο σώμα και το «πνεύμα» είναι πλέον αποδεκτή σε σημείο να θεωρείται σήμερα φυσιολογική η κατάπτωση του σώματος και η ασθένειά του αν νοσεί το .πνεύμα. Εξάλλου, ο όρος «ψυχοσωματικό» μπαίνει πια στο στόμα μας σαν. καραμέλα.
Η πορεία της αλληλένδετης σχέσης σώματος-ψυχής άρχισε στα βάθη των αιώνων για να καταλήξει σήμερα, μέσα από διάφορες φιλοσοφικές, ψυχιατρικές και ιατρικές προσεγγίσεις και ερμηνείες, να αποτελεί μία πραγματικότητα. Κανείς πλέον δεν θέτει υπό αμφισβήτηση ότι μία σωματική δυσλειτουργία επηρεάζει δυσμενώς την ψυχική μας κατάσταση - ούτε ότι μία κακή ψυχική κατάσταση επηρεάζει την σωστή λειτουργία του σώματος και το κάνει να νοσεί.
Για του λόγου το αληθές, βλέπουμε τη λέξη «στρες» να καταλαμβάνει όλο και πιο περίοπτη θέση στους καταλόγους Προληπτικής Ιατρικής για πολλές ασθένειες. Ενδεικτική είναι η συμβολή του στο έμφραγμα, ασθένεια η οποία θερίζει ζωές, σήμερα, φαινομενικά εν αιθρία.
Επιστημονική προσέγγιση
Είναι πια αποδεδειγμένο επιστημονικά ότι τα τρία βασικά συστήματα του ανθρώπινου σώματος - το νευρικό, το ενδοκρινικό και το ανοσοποιητικό - συνδέονται μεταξύ τους. Αυτό, πολύ απλά, σημαίνει ότι τα συναισθήματα και το σώμα δεν είναι δύο οντότητες ξεχωριστές, αλλά οργανικά αλληλένδετες. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι οι ίδιες χημικές ουσίες που δρουν ευρύτερα τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο ανοσοποιητικό σύστημα είναι επίσης αυτές που βρίσκουμε συχνότερα στις περιοχές των νεύρων που ρυθμίζουν τα συναισθήματα.
Μία από τις πιο πειστικές αποδείξεις σχετικά με την άμεση σύνδεση συναισθημάτων και ανοσοποιητικού συστήματος ανήκει στον δρα Νταίηβιντ Φέλτεν, διευθυντή στο Κέντρο Νευροανοσολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λόμα Λίντα, στην Καλιφόρνια. Ο δρ Φέλτεν, ξεκινώντας από την παρατήρηση ότι τα συναισθήματα επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα ανακάλυψε ότι τα ανοσοποιητικά κύτταρα μπορούν να είναι αποδέκτης των νευρικών μηνυμάτων. Γεγονός που απλά σημαίνει ότι μία ήρεμη κατάσταση του εγκεφάλου συμβάλει καθοριστικά τόσο στο να αναρρώσει κανείς από μία νόσο, όσο και στο να μειώσει τις πιθανότητες να αρρωστήσει γενικότερα.
Ψυχοσωματική ιατρική
Ήδη από την δεκαετία του '80, αλλά κυρίως του ΄90, πολλοί έγκριτοι επιστήμονες ανά τον κόσμο ( Seligman, Carver, Visintainer, Friedman, Oliviero, Goleman) υποστηρίζουν ότι η αισιοδοξία επηρεάζει την υγεία, δίνει σημαντικά πλεονεκτήματα στους πάσχοντες από καρκίνο, καθώς επίσης ότι θεραπεύοντας την συναισθηματική κατάσταση των ασθενών μαζί με την σωματική μπορεί να φθάσει κανείς σε ένα ικανοποιητικό ιατρικό αποτέλεσμα, τόσο από άποψη πρόληψης, όσο και από πλευράς θεραπείας. Πράγματι, δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που θεωρούν ότι η νόσος εκδηλώνεται σε οργανικό επίπεδο ως σύμπτωμα και σε ψυχολογικό επίπεδο ως δυσφορία.
Υιοθετώντας αυτή την άποψη η ψυχοσωματική ιατρική ανατρέπει το κλασικό πλαίσιο που εκλάμβανε την βλάβη του οργάνου σαν αιτία της δυσλειτουργίας του και κατά συνέπεια της ασθένειας, και δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο όπου ένα συνεχές στρες, το οποίο πηγάζει από την καθημερινότητα του ατόμου στον αγώνα του για την επιβίωση, γεννά τη δυσλειτουργία του οργάνου που προκαλεί τη βλάβη, άρα και την ασθένεια.
Με την νέα αυτή θεώρηση τα παθολογικά φαινόμενα άρχισαν να μπαίνουν κάτω από το πρίσμα πολλαπλών παραγόντων, από τους οποίους δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι ψυχολογικοί. Είναι άραγε τυχαίο ότι ορισμένα άτομα έχουν επαναλαμβανόμενα ατυχήματα; Είναι τυχαίο ότι πολλοί άνθρωποι αρρωσταίνουν μετά από περιβαλλοντικές ή ψυχολογικές αλλαγές, όπως η συνταξιοδότηση, το πένθος, ο χωρισμός, οι συναισθηματικές ή εργασιακές απογοητεύσεις; Όχι δεν είναι τυχαίο, απαντούν πολλές σχετικές έρευνες.
Ψυχοσωματικές ασθένειες
Ήδη έχουν καταχωρηθεί ως ψυχοσωματικές διαταραχές αρκετές ασθένειες και συμπτώματα, ενώ ο σχετικός κατάλογος εμπλουτίζεται διαρκώς. Υπέρταση, βρογχικό άσθμα, κολίτιδα, έλκος και έκζεμα είναι οι «ιστορικές» πλέον ασθένειες που πλήττουν τα άτομα με μεγάλο άγχος. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ψυχογενείς μπορεί να είναι οι εξής νόσοι: Διαταραχές της ορέξεως, όπως η ανορεξία και η βουλιμία, οι οποίες οδηγούν σε ραγδαίες αυξομιώσεις βάρους και μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή. Ασθένειες και συμπτώματα στο πεπτικό σύστημα, όπου εκτός από την κολίτιδα και το έλκος δωδεκαδάκτυλου, βρίσκουμε την αιμορραγική κολίτιδα, την χρόνια γαστρίτιδα, την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (καούρες), τον σπασμό του πυλωρού (ο πυλωρός είναι τμήμα του στομάχου), το σύνδρομο του ευερέθιστου ή σπαστικού εντέρου, την δυσκοιλιότητα, τη διάρροια, τη ναυτία και τον έμετο. Ασθένειες και συμπτώματα του αναπνευστικού συστήματος, όπου εκτός από το βρογχικό άσθμα, βρίσκουμε την δύσπνοια, τον λόξυγκα και το σύνδρομο του υπεραερισμού (παρατεταμένη, γρήγορη και βαθειά αναπνοή). Ασθένειες και συμπτώματα του καρδιοαγγειακού συστήματος, όπως οι αρρυθμίες, οι κρίσεις ταχυπαλμίας, η στεφανιαία νόσος, η στηθάγχη, το έμφραγμα, η αρτηριακή υπέρταση, η ημικρανία, η καρδιακή νεύρωση, το προκάρδιο άλγος. Δερματολογικές ασθένειες και συμπτώματα, όπως η ψωρίαση, το κοκκίνισμα στο πρόσωπο, η ακμή, η ατοπική δερματίτιδα, ο κνησμός (φαγούρα), η νευροδερμάτωση, η υπερεφίδρωση, η ξηροδερμία, η ξηρότητα των βλεννογόνων του οργανισμού (λ.χ. στον κόλπο ή στην μύτη) το πρόωρο άσπρισμα των μαλλιών και η αναφυλαξία. Ασθένειες και συμπτώματα του μυοσκελετικού συστήματος, όπως οι κράμπες, η αρθρίτιδα, το ραιβόκρανο («κάμψη» του αυχένα προς τα πλάγια, λόγω επώδυνης σύσπασης ενός μυός της περιοχής που λέγεται στερνοκλειδομαστοειδής), η μυαλγία, η αυχεναλγία, η οσφυαλγία και το αυχενικό σύνδρομο. Ασθένειες και συμπτώματα στο ουρογεννητικό σύστημα, όπως ο πόνος και άλλα συμπτώματα της εμμήνου ρύσεως (περιόδου), η συχνουρία και η στυτική δυσλειτουργία. Ασθένειες και συμπτώματα στο ενδοκρινικό σύστημα, όπως ο υπερθυρεοειδισμός, ο υποθυροειδισμός, η υπογλυκαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπολειτουργία της υπόφυσης (αδένας του εγκεφάλου). Πως εμφανίζονται οι ψυχογενείς διαταραχές Όπως υποστηρίζουν ορισμένοι γιατροί και ψυχολόγοι, οι ψυχοσωματικές ασθένειες δραστηριοποιούν έναν αμυντικό μηχανισμό, με τον οποίο εκδηλώνεται με άμεσο, σωματικό τρόπο η ψυχική δυσφορία. Σε αυτές τις ασθένειες, το άγχος, ο πόνος και γενικά οι υπερβολικά επώδυνες συγκινήσεις βρίσκουν άμεση διέξοδο στο σώμα, προκαλώντας διάφορα σωματικά ενοχλήματα. Γιατί; Επειδή δεν υπάρχουν τρόποι να εκλογικευθεί η ψυχολογική δυσφορία και η συγκινησιακή φόρτιση, οι οποίες απλούστατα δεν γίνονται αντιληπτές. Σε γενικές γραμμές ο ψυχοσωματικός ασθενής εμφανίζεται να έχει μία καλή σχέση με την πραγματικότητα, μία σκέψη πάντα πλούσια σε γεγονότα και πράγματα, αλλά φτωχή σε συναισθήματα. Είναι δηλαδή άνθρωποι που δύσκολα αναφέρουν θυμό, φόβο, απογοήτευση ή έλλειψη ικανοποίησης. Συχνά πρόκειται για ασθενείς που δύσκολα εξωτερικεύουν τον συγκινησιακό τους κόσμο, που απορρίπτουν κάθε στοιχείο φαντασίας από τη ζωή τους. Έτσι, εστιάζουν όλες τις αμυντικές τους ικανότητες στην απομάκρυνση των ψυχικών περιεχομένων τα οποία οι ίδιοι απορρίπτουν ως απαράδεκτα - αλλά το κάνουν σε τέτοιο βαθμό, που καταστρέφουν το σώμα τους. Υπό αυτή την έννοια ένα άτομο μπορεί να είναι ανίκανο να μπει στον συναισθηματικό του κόσμο, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να αντιληφθεί τον θυμό, την απογοήτευση ή το άγχος που «βράζει» μέσα του για τη δουλειά του ή οτιδήποτε άλλο - ούτε βέβαια να φανταστεί μία πιθανή σύνδεση ανάμεσα στο έλκος του και τα συναισθήματα ή τα βιώματά του.
Προσωπικότητα και ασθένεια Ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου είναι πυξίδα ζωής. Εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια, αισιοδοξία ή απαισιοδοξία είναι στοιχεία που καθορίζουν προς τα πού θα κλίσει η ζυγαριά του ευ ζην. Έχει διαπιστωθεί λ.χ. ότι ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνεται σε ανθρώπους ευάλωτους στις εξαρτήσεις, όπως το αλκοόλ και το τσιγάρο. Επιπλέον, επειδή η υγεία του ανοσοποιητικού συστήματος επηρεάζεται από την ψυχική διάθεση, ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ευάλωτος στις λοιμώξεις επειδή βιώνει ανείπωτο στρες δίχως να το αντιλαμβάνεται για να το αντιμετωπίσει. Έχει, εξάλλου, διαπιστωθεί πως η ψυχική αντίδραση κάθε ασθενούς στην διάγνωση μιας ασθενείας (ακόμα και του καρκίνου), μπορεί να επηρεάσει έως ένα βαθμό την εξέλιξή της. Με άλλα λόγια, αν ο ασθενής έχει την ψυχική δύναμη να αποδεχθεί την ασθένεια ως ένα δεινό που μπορεί να αντιμετωπισθεί, τότε μπορεί και να την παλέψει με πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Η παραπάνω διαπίστωση ώθησε τους γιατρούς τα τελευταία χρόνια να μιλάνε ανοιχτά στους ασθενείς για την φύση και το στάδιο της όποιας ασθενείας τους, θεωρώντας ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να έχει επίγνωση της κατάστασής του. Παράλληλα, όμως, είναι αναγκαία και η ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς, ώστε να βοηθηθεί στην αποδοχή της αρρώστιάς του. Η θετική διάθεση του ασθενούς τον κάνει πιο μαχητικό απέναντι στην ασθένεια. Σε αυτή τη μάχη που δίνει, μεγάλη σημασία λαμβάνει και το συναίσθημα που δέχεται από τους γύρω του. Όπως έχει αποδειχθεί από μελέτες, οι ασθενείς με καρκίνο οι οποίοι αντιδρούν καλύτερα στις θεραπείες είναι αυτοί που έχουν πλούσια κοινωνική ζωή, με επιστήθιους φίλους και στενούς συναισθηματικούς δεσμούς με τον περίγυρό τους. Και αυτό, διότι διαθέτουν περισσότερα όπλα κατά της ασθένειας, εφόσον μέσα από τα θετικά συναισθήματα που νιώθουν ο οργανισμός τους παράγει διάφορες ορμόνες όπως η σεροτονίνη (συμβάλει στην καλή διάθεση) και οι ενδορφίνες (οι ορμόνες της ευφορίας). Αντιθέτως, οι δύσκολες συναισθηματικές σχέσεις, η επιθετικότητα, ο ανταγωνισμός και το άγχος γίνονται ένα μαχαίρι που στρέφεται εναντίον μας έτοιμο να μας τραυματίσει - μερικές φορές ακόμη και θανάσιμα.
